De strijd om een molen

Aandacht voor Jac. Gazenbeek (1894-1975)

Mede omdat wij dit jaar ons 25 jarig bestaan vieren, leek het ons goed om in dit jubileumjaar ook extra aandacht te besteden aan de naamgever van de stichting, de schrijver Jac. Gazenbeek(1894-1975).

In dit jubileumjaar hebben wij inmiddels in een aantal afleveringen,
oude kranten- en tijdschriftartikelen van- en over hem gepubliceerd.
In deze aflevering komt de mening van de schrijver Jac. Gazenbeek duidelijk naar voren als cultuurbeschermer.

Het artikel gaat over de eeuwenoude Doesburgermolen tussen Ede en Lunteren en de strijd om het behoud.

Het betreffende artikel is eerder verschenen in: “Ede Uit. Gelderland in Woord en Beeld” – 26 juli 1935 en in ons kwartaaltijdschrift De Veluwenaar 10e jaargang nr. 3 – juli 2002

____________________________________________________________________________________________________

De strijd om een molen
Aan de rand van het bekende Edesche Bosch staat, in de nabijheid van enige boerderijtjes en uitgestrekte prachtige roggevelden, de meer dan vier eeuwenoude standerdmolen: de Doesburgermolen.

Hoe is zijn silhouet samengegroeid met het landschap van zaaien en maaien! Sinds enkele jaren echter staat de molen stil en reeds geruime tijd geleden waarschuwde ik in de pers, dat het dringend nodig was, aandacht te besteden aan de aftakeling welke hier en daar te bespeuren viel.

Concurrentie

Het bedrijf was niet meer lonend: de boerenbonden, de stoom- en motor maalinrichtingen hebben den ouden, houten molen doodgeconcurreerd en zo stond hij daar op zijn belt: de staart met kettingen vastgesnoerd, de deuren gesloten, een grauw verschoten zeil nog klapperend aan een der wieken.

Toch – ondanks den ruïneuze staat, waarin hij geraakte – was en bleef het een prachtexemplaar en vele vreemdelingen deden op hun tocht den Doesburger Molen aan. Met penseel en etsnaald is hij vele in beeld gebracht en de camera heeft er zijn deel van gehad.

Zoals gezegd, werden er pogingen aangewend den molen te behouden, doch zonder enig succes en dit had ten gevolge, dat de dreiging van de ondergang werkelijk zeer ernstig werd.

Grondiger dan de meest groteske Don Quichot het ooit had kunnen doen, heeft de wind met zijn trawant, de regen, den molen verontrust en geteisterd. De gaten en kieren werden groter; nu eens hier, dan dáár rukte de storm er brokken af. De rieten kap vertoont hiaten en een der wieken verdween, zodat het prachtige molenkruis, dat zoo ontelbare malen het licht van den hemel maaide, deerlijk geschonden is.

Het is een treurig gezicht en vooral daar deze standerdmolen een unicum is in het Neder-Veluwsch landschap, mogen geen pogingen nagelaten worden dezen vertegenwoordiger der oude garde alsnog te sparen voor afbraak. Zoodra een molen in ons land met afbraak wordt bedreigd of eigenlijk, wanneer de slopershanden reeds een begin hebben gemaakt, verschijnen in de kranten alarmerende berichten: we hebben dat meermalen kunnen constateren.

Om dit te voorkomen, om niet te komen, als het reeds te laat is: hebben wij een comité in het leven geroepen, waarin zowel ingezetene der gemeente als inwoners van Amsterdam en andere plaatsen zitting namen.
Wij vonden een basis in enkele mooie giften, die toegezegd worden en, wat reden gaf tot eenig optimisme, was het spontane aanbod dat ons uit Amsterdam bereikte. Een groep leerlingen der Middelbare Technische School voor Bouwkunde bood ons aan, den Molen in de aanstaande zomervakantie geheel gratis te restaureren onder leiding van hun leraar architect Jellema.

Nu of nooit

Dit buitengewoon sympathieke aanbod, deze uiting van zeldzame gemeenschapszin is eigenlijk oorzaak geweest, dat wij zeiden: Nu of nooit! De grote post arbeidsloon, die een afdoende restauratie met zich meebrengt, werd nu tot nul gereduceerd en wij zien ons geplaatst voor de aanschaffing van het materiaal c.a.
Een goed deel is reeds aan giften binnengekomen maar het Comité komt nog bijna honderdvijftig gulden tekort! Wanneer in de eerstkomende weken dit tekort wordt aangevuld, is de molen voor jaren veilig gesteld èn is het zelfs niet onmogelijk dat hij een paar dagen per week weer in bedrijf kan komen.

Waarschijnlijk zijn er onder de lezers die den molen kennen en die genegen zijn een penningske te offeren voor dit mooie doel. De tijd is zo slecht, hoor ik u al zeggen en wij geven dit onomwonden toe, maar in een tijd, gelijk wij die nu beleven, is het gevaar juist zoo groot, dat zaken van cultureel en esthetisch belang verwaarloosd worden. Onze molen loopt gevaar, juist door dezen ongunstige tijd in het vergeetboek te raken en dat mag niet!
Daarom – wie voelt voor de natuur, voor het schoon van het landschap, voor monumenten uit de historie – wij vragen u, steunt onze actie en zendt uw bijdragen op gironummer: 5200 van Notaris R. Dinger te Lunteren of op no. 99286 van schrijver dezes.

Tekst: ©Jac. Gazenbeek, 1935

********************************************************************************************************************************************

Het verhaal achter…

De molen behouden voor het nageslacht

Mede door Gazenbeek’s artikelen in allerlei dag- en weekbladen, kwamen er vanuit het hele land reacties en geld. MTS-ers uit Amsterdam namen, onder leiding van hun leraar, de restauratie voor hun rekening.
In de zomervakantie werd, na zes weken grondige restauratie, de molen kant en klaar overgedragen aan de molenaarszoons. De enthousiaste medewerking van de MTS-jongens zal altijd met ere genoemd worden, want… die restauratie anno 1935 is beslissend geweest voor het behoud van de Doesburgermolen.

Jaartal 1507

Tijdens deze restauratie werd in de spil het jaartal 1507 aangetroffen. Gazenbeek schrijft hierover: “In dat jaar moet de machtige eikenboom, waaruit toen de spil gehakt werd, zeker vijf eeuwen oud geweest zijn. Dit betekent weer, dat de eikel waaruit die reus was opgeschoten, omstreeks het jaar 1000 ontkiemd moet zijn. Denk u dat eens even in!”
In de tweede wereldoorlog heeft hij – clandestien – heel wat rogge en tarwe voor boer en burger gemalen. Langs allerlei achterweggetjes trok een ieder, die wat te malen had, naar de afgelegen molen waar Ceel en Gerrit wel zorgden dat ’t voor elkaar kwam.

Opnieuw

Na de oorlog raakte de molen, mede door de komst van de elektriciteit, steeds meer in onbruik. Toen een stormvlaag in 1949 tenslotte een der wieken afrukte, was van het stevige stoere bouwwerk niet veel moois meer over. Het hart van de molen, het eikenhouten maalwerk met de zware molenstenen en de halve meter dikke houten as, was echter nog gezond. Opnieuw sloegen enkele vrienden de handen ineen, waaronder Jac. Gazenbeek. Weer werd een comité gevormd en actie gevoerd. Mede hierdoor besloot het gemeentebestuur van Ede de molen te kopen, en grondig te laten restaureren. “Want al is zo’n oude standerdmolen maar een ding van planken en balken, hij is door z’n historie en alles wat zich rondom hem heeft afgespeeld, bijna een levend wezen geworden. Een vriend, die men niet missen wil”, aldus de schrijver.

Vreugdestand

Op zaterdag 31 mei 1952 stonden de wieken van de oude standerdkast in de vreugdestand, ter ere van het feit dat de restauratie van de, na de bevrijding danig in verval geraakte, molen officieel weer in gebruik werd gesteld en voor de prijs van – zegge en schrijven – honderd gulden, overgenomen door de gemeente Ede.Deze inbedrijfstelling van de molen werd gedaan door de toenmalige burgemeester Herman Martinus Oldenhof van Ede.

Weer Jac. Gazenbeek

In 1966 was de molen weer aan een ingrijpende restauratie toe. Herhaaldelijk deden er geruchten de ronde over afbraak van de Doesburgermolen. Weer was het Jac. Gazenbeek die de pen ter hand nam om actie te ondernemen voor het behoud van de molen.

In de jaren 1968/1969 volgde weer een restauratie en ook in de jaren tachtig verving men verschillende onderdelen.

Momenteel draait de korenmolen vrijwel iedere zaterdag van tien tot vijf uur. De vrijwillige molenaars verstrekken belangstellenden dan uitleg over de werking van de molen. Als u dus de komende tijd eens een fietstocht van Lunteren naar Ede wilt maken, rijdt dan eens via de Molenweg langs deze prachtige oude molen.

Tekst: ©Louis Fraanje/De Veluwenaar

____________________________________________________________________________________________________

Bekijk ook het filmpje: