Laatste echte kruidenier sluit zijn winkel…
In de Dorpsstraat van het Veluwse dorp Lunteren kon je tot eind van de vorige eeuw nog bij een echte kruidenier boodschappen doen. Maar op oudejaarsdag 1999 weerklonk voor de laatste keer – na bijna 65 jaar trouwe dienst – de deurbel bij kruidenier Paul Lip (1931-2013). Mede door zijn leeftijd, hij was toen inmiddels 68 jaar, de concurrentie van de supermarkten en het overheidsbeleid was toen ook dit stukje cultuur verleden tijd! Misschien was hij wel de laatste kruidenier van de Veluwe, of van Nederland, wie zal het zeggen?
De echte kruidenier achter zijn toonbank – Foto: ©Louis Fraanje
Persoonlijke contact
Toen wij een aantal jaren geleden in Lunteren kwamen wonen, werd direct mijn aandacht getrokken door het nostalgische winkeltje van Paul Lip. Als kleine jongen in Barneveld woonde ik jarenlang naast een zelfde soort kruidenierswinkel, die inmiddels allang niet meer bestond. Het verbaasde mij daarom des te meer dat in Lunteren nog wel zo’n winkel was. Het bijzondere aan de deze winkel was niet alleen de nostalgische sfeer, maar meer nog de man achter de toonbank. Voor de laatste nieuwtjes van het dorp en vele oude herinneringen, kon je bij Paul Lip terecht. Wie haast had, kon beter doorlopen, een winkelwagentje zocht je er tevergeefs. Het persoonlijke contact met de klant was nog een vanzelfsprekendheid.
De oude kruidenierswinkel in Lunteren – Foto: ©Louis Fraanje
Lange vingers
Lunteren is vooral in de zomer een echt toeristendorp. In de vakantieperiode kwamen er regelmatig toeristen een kijkje nemen bij de ouderwetse kruidenier. Op een gegeven moment kwam er een toerist de winkel binnen met een blij gezicht: „Ah, u bent er nog!” waarop de kruidenier antwoordde: „Gelukkig wel, u toch ook?” Kruidenier Paul Lip was niet op zijn mondje gevallen. Eens kwam er een mevrouw de winkel binnen met de vraag of hij ook lange vingers had. „Nee,” zei Lip. Waarop de dame in kwestie antwoorde: “maar in de schap liggen ze wel!” “Ja, natuurlijk, ik verkoop ze wel, maar ik heb zelf geen lange vingers, begrijpt u.”
Wat er gebeurde in het dorp, het wel en wee van de inwoners, Lip wist er van. Altijd was er tijd voor een praatje, ‘’sociaal media” , maar dan persoonlijker.
Vaste klantenkring
In 1999 was hij al een aantal jaren van plan om ermee te stoppen. Als het aan zijn zuster Henny gelegen had was de zaak al veel eerder dicht gegaan. Dit soort winkels is niet meer van deze tijd, de mensen zijn veel te gehaast.
„De mensen die nu om het hardst roepen, dat ze het zo jammer vinden,” vertelde Lip, „dat zijn degenen die heel af en toe voor een vergeten boodschap bij mij kwamen. Zij denken alleen maar aan zichzelf en kwamen als het hen zelf uitkwam. De vaste klanten vinden het wel jammer, maar ze begrijpen het wel. Winkels zoals die van mij sterven uit, en misschien ben ik wel de laatste op de Veluwe.”
Zo gaat vroeger voorbij
Bij kruidenier Lip stapte je het verleden binnen, alles ademde de sfeer van net na de Tweede Wereldoorlog.
De granieten toonbank, op zich al uniek, stamde nog uit de dertiger jaren. Houten vulvakken en schappen, houten bakken waar vroeger de suiker en de bloem gewoon los in lagen. Vroeger waren er lang niet zoveel levensmiddelen als tegenwoordig, het belangrijkste was bijvoorbeeld koffie, thee, suiker, zout, bloem, limonadesiroop, custard, sunlight zeep en lucifers. Dat is nu wel even anders, er is nu weleens teveel keus.
Bij Paul Lip kon je nog dingen krijgen, die elders niet meer te koop waren. Echte ouderwetse koffieballen, paprijst, custard voor echte pudding, boekweitgrutten en Molenaars kindermeel. Er hing ook altijd een heel apart geurtje in de winkel.
Drenthe
Eigenlijk kwam Paul uit Drenthe. Omdat z’n vader last van astma had verhuisde het gezin op doktersadvies naar de Veluwe. Pauls vader was twintig jaar grossier geweest voor de firma Albino. In 1946 begon vader Lip voor zichzelf en in 1970 nam Paul samen met zijn zus Hennie de zaak over. Hennie was om gezondheidsredenen al een aantal jaren eerder gestopt.
De ijskast zonder stekker – Foto: ©Louis Fraanje
IJskast zonder stekker
In de beginjaren had men al een ijskast. Niet elektrisch, zoals de koelingen van tegenwoordig, maar een dikke houten kast die aan de binnenkant bekleed was met zink. „Daar gingen twee keer in de week verse blokken ijs in, die gewoon op straat voor de winkel kapotgeslagen werden. Die blokken zorgden voor de koeling,” aldus Lip. Schoolkinderen waren verbaast, dat er helemaal geen stekker aan die ijskast zat, dat was toch onmogelijk zonder stroom, maar vroeger was dat gewoon. De glazen potten met snoep, vooraan in de winkel, waren vooral voor de kinderen een lokkertje.
Lekker snoep voor het uitzoeken – Foto: ©Louis Fraanje
De koffiebonen waren vroeger ook los, en wilde je ze gemalen hebben, dan gebeurde dat in de oude koffiemolen, klaar terwijl u wacht.
Gemalen koffie, nu uit het pak maar vroeger gemalen in de koffiemolen van de winkel – Foto: ©Louis Fraanje
Opschrijfboekje
Vooral de ouderen zullen het zich nog herinneren: het opschrijfboekje waarin je de benodigde boodschappen opschreef. De kruidenier kwam de ene dag het boekje ophalen en de volgende dag werden de boodschappen thuisbezorgd. Nadat zijn zuster wegens ziekte niet langer meer kon helpen, deed Lip het lange tijd praktisch alleen. Dat was heel arbeidsintensief. De laatste jaren kreeg hij hulp van een oud-postbode die in de vut zat. Die was twee dagen per week bezig om de bestellingen thuis te bezorgen.
Ook werkte Lip niet met pin of giro, ’t was altijd handje contant. Uit het hoofd rekende hij je de kosten voor, op zich al uniek, want welke moderne mens kan nog uit het hoofd rekenen?
Met het opschrijfboekje werden de bestellingen klaar gemaakt – Foto: ©Louis Fraanje
Sociaal contact
Het zou wel heel raar zijn, die lege winkel. Hoe vulde een man als Paul Lip zijn tijd in? Hij zei: „Tijd voor hobby’s heb ik nooit gehad, eigenlijk zou de zaak om de nostalgie moeten blijven bestaan, het is nog echt in de ouderwetse trant. Het over de toonbank helpen van de klanten is nog echt van vroeger.”
Er klonk melancholie in zijn stem en eigenlijk ook wel iets van “wat jammer”, zeker toen ik hem vroeg wat hij het meeste zou gaan missen. „Het contact met de mensen, het praatje, dat is wat ik zeer zeker zal missen, ja, de sociale contacten, maar helaas het is niet anders,” antwoordde hij meteen.
We namen afscheid en toen ik de winkeldeur achter mij dichttrok, hoorde ik voor de allerlaatste keer de deurbel rinkelen. Buiten was het guur en koud. De Dorpsstraat was vol mensen, het was de laatste dag van het jaar, ja, de laatste dag van de eeuw. De deur van de kruidenierswinkel ging voorgoed op slot, de oude blauwe rolgordijnen van de etalage gingen naar beneden. Toen de lichten in de winkel gedoofd werden, was het ook echt helemaal over en uit. De vooruitgang heeft ons welvaart gebracht, maar het zo belangrijke sociale contact leed verlies.
Tenslotte
Op de afscheidsreceptie van Hennie en Paul, in de Gereformeerde kerk aan de Oranjestraat in Lunteren, was een groot deel van zijn oude klantenkring aanwezig. Een grandioos feest waarbij diverse sprekers met veel humor terugblikten op het leven van de kruidenier. Inmiddels is in het oude kruidenierspand de Wereldwinkel gevestigd. Daar heeft Paul nog verschillende jaren, als vrijwilliger, achter de toonbank gestaan.
Paul Lip, de laatste echte kruidenier, is op 27 augustus jongstleden gestorven.
Hij werd 82 jaar.
Op maandag 2 september was de afscheidsdienst. In dezelfde kerk als waar indertijd zijn afscheidsfeest werd gehouden. Dominee W.J.W. Scheltens heeft de kruidenier goed gekend. Mede daarom leidde hij de begrafenis. Hij deed dat op een waardige en tegelijk humorvolle wijze.
.
Dit artikel is ook gepubliceerd in het kwartaalblad: De Veluwenaar van april 2000.
