De merkwaardige landheer van Groot Spriel
In ons archief vonden we een prachtig verhaal over de legendarische landheer Johan Willem van Doorninck (1888-1968), die jarenlang resideerde op het oude landgoed Groot Spriel bij Putten. Het gaat ook over zijn onafscheidelijke en trouwe koetsier Aart Jansen, die bijna veertig jaar op Groot Spriel werkzaam was.
Het verhaal, een interview met Aart Jansen, is in 1972 opgeschreven door Jac. Lelsz en heeft in “Trouw” gestaan.
J.W.van Doorninck met zijn prachtige tweespan schimmels, zoals hij zich graag liet fotograferen. Hier samen met zijn onafscheidelijke koetsier Aart Jansen.
Op de achtergrond Huis Groot Spriel
Foto: ©Archief Familie Jansen
Orkaan
Wanneer ik met Aart Jansen en zijn vrouw praat, is het de dag na de nacht waarin de zwaarste stormen sinds 1921 over Nederland zijn gegaan. De Veluwe en vele andere plaatsen in ons land waar de orkaan heeft huisgehouden, zit vol littekens.
Op enkele tientallen meters van Huize Groot Spriel in Putten is een beuk van een meter dik, twintig meter hoog en honderd jaar oud, door midden gebroken. En op vijf meter van het koetshuis, waarin de Jansens wonen, is een linde afgeknapt, maar die viel gelukkig de goede kant op.
Huis Groot Spriel bij Putten ten tijde dat landheer Johan Willem van Doorninck er woonde
Foto: ©Archief Familie Jansen
Legendarische eigenaar
Aart Jansen, nu 61, is bijna veertig jaar koetsier geweest van Johan Willem van Doorninck, de nu al legendarische eigenaar van het ruim driehonderd hectare grote landgoed Groot Spriel in de gemeente Putten, die in 1968 op 80 jarige leeftijd is overleden. Sinds de landheer stierf is het op Groot Spriel alweer vier keer lente, zomer, herfst en winter geweest, maar nog altijd staat het grote huis, dat als decor voor een televisiespookserie zou kunnen dienen, leeg. Het bezit ging naar de achttien neven en nichten van Van Doorninck, die niet getrouwd was. Zij verkochten het tenslotte voor twee en half miljoen gulden (1,2 miljoen euro) aan Staatsbosbeheer, dat er door combinatie met aangrenzende bossen een boswachterij van 2400 hectare van wist te maken. Maar voor het gebouw was moeilijk een passende bestemming te vinden.
Aart Jansen bij het paardentuig van Groot Spriel
Foto: ©Archief Familie Jansen
Niet meer van deze tijd
Johan Willem van Doorninck, een feodaal, individualistisch en merkwaardig mens. Toch ook een mens met een hart. Al liet hij dat soms spreken op een wijze, die het in deze tijd niet meer zo doet. Het verhaal van Van Doorninck is voor een groot deel het verhaal van Aart Jansen, zijn koetsier en niet minder van diens vrouw. Mevrouw Jansen: “Toen hij overleed, was dat heel erg. We zijn er nog niet aan gewend. Ineens zaten we zonder doel. Hij heeft het goed met ons gemaakt, maar we moeten er veel voor missen”.
Onvriendelijke borden
Groot Spriel ligt enkele kilometers buiten Putten, richting Garderen. Vele toegangswegen naar het huis zijn nu door takken versperd. Die toegangswegen hebben nooit zo’n vriendelijke indruk gemaakt. Op enkele van die wegen had de heer Van Doorninck borden geplaatst. Daarmee waarschuwde hij eventuele bezoekers niet alleen zich te wachten voor honden, maar ook voor ‘loslopende’ stieren, voetangels en klemmen etcetera. Voor militairen was er een extra waarschuwing.
Onvriendelijke borden (Foto: ©Archief Lisman)
Bewogen leven
Hoe was Van Doornincks voorgeschiedenis? Jansen (nu weer in het paardenvak bij mevrouw Benedictus-Lieftink, dressuuramazone te Putten): “Daar is niet veel over bekend, hij werd in Deventer geboren. Daar was hij als jongen altijd te vinden bij een stalhouderij. Zijn zusters vonden dat maar niks, die stallucht die hij mee naar huis bracht en zo.
Cowboy Johan in Amerika (Foto: ©Archief Familie Hardon en Lisman)
De tante van Johan, mevrouw Catharina Christina van Loghem, douairière Jkh Jan Emilius Meijer. Foto: Archief Fam.Hardon+Lisman
Daarna heeft hij nogal wat gereisd; Indië, Zuid-Amerika, Noord-Amerika enz.
Hij is in ieder geval ook nog een tijdje cowboy geweest daar.
In 1929 overleed zijn tante en erfde hij Groot Spriel.
Voor de Tweede Wereldoorlog liep hier wel zo’n zestig man personeel, later veel minder. Na de oorlog had hij maar een paar bosarbeiders (er moest veel geld bij om de bossen te onderhouden en exploiteren) en dan was er een kleine kring van getrouwen, die hem alle dagen van dichtbij meemaakten.
Dat waren Aart Boeschoten de boswachter, Gijs van Beek de huisknecht en ik. Elke morgen om zeven uur moesten we ons bij hem melden. Hij lag dan nog in bed en dan gaf hij instructies voor de hele dag en dat vond hij prachtig. Boeschoten ging de bossen in, Van Beek begon de kachel aan te maken (met hout uit het bos, dat noemden we Sprielse antraciet) en ik had de paarden te verzorgen.
Paarden dat was zijn hartstocht, na de oorlog had hij zes schimmels.
Daarmee ging hij naar concoursen in Wassenaar, Nijmegen, Utrecht, Rotterdam, Zelhem en vele andere plaatsen.
De Landheer met achter hem het driemanschap dat hem zoveel jaren diende.
Van links naar rechts: Boswachter Aart Boeschoten,
Koetsier Aart Jansen en huisknecht Gijs van Beek
(Foto: ©Archief Familie Jansen)
Hij deed niet mee aan wedstrijden, maar gaf altijd een demonstratie weg met een Spider, een rijtuig dat ook wel Napoleon genoemd wordt. Hij mende met gemak twee paarden en ook wel vier.
Van Doorninck met zijn tweespan schimmels op een concours in Nijmegen 3 aug.1958
Foto: ©Archief Familie Jansen
